Μεντελέγεβ, Ντμίτρι Ιβάνοβιτς

(Dmitri Ivanovitch Mendeleyev,Τόμπολσκ 1834 – Πετρούπολη 1907). Ρώσος χημικός. Η φήμη του συνδέεται με τον θεμελιώδους σημασίας περιοδικό πίνακα των στοιχείων. Ο Μ. ήταν το τελευταίο από τα δεκαεπτά παιδιά του διευθυντή του γυμνασίου του Τόμπολσκ, έμεινε ορφανός από πατέρα σε νηπιακή ηλικία και συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Μόσχα και στην Πετρούπολη με τη φροντίδα της μητέρας του. Διετέλεσε, για μικρή περίοδο, καθηγητής γυμνασίου, απ’ όπου υποχρεώθηκε να απομακρυνθεί εξαιτίας του Κριμαϊκού πολέμου. Το 1857 ονομάστηκε υφηγητής της θεωρητικής και της οργανικής χημείας στο πανεπιστήμιο της Πετρούπολης· το 1859 στάλθηκε για δυο χρόνια σε εκπαιδευτικό ταξίδι στο εξωτερικό. Εργάστηκε στο Παρίσι με τον Ρενό και στη Χαϊδελβέργη, όπου εκείνη την περίοδο είχαν συγκεντρωθεί διαπρεπείς χημικοί· ασχολήθηκε ουσιαστικά με προβλήματα φυσικοχημείας και παρακολούθησε την ανάπτυξη της φασματικής ανάλυσης, που άρχισε μόλις τότε με την εργασία του Μπούνσεν και του Κίρχοφ. Το 1861 επέστρεψε στη Ρωσία, επανέλαβε την εργασία του στο πανεπιστήμιο της Πετρούπολης και τον ίδιο χρόνο απέκτησε τον τίτλο του καθηγητή της χημικής τεχνολογίας· μετά από δύο χρόνια κατέλαβε την έδρα της ανόργανης χημείας, την οποία και διατήρησε για τριάντα χρόνια. Η περίοδος αυτή υπήρξε πλούσια σε επιστημονική δραστηριότητα και αποδοτική σε σημαντικότατα αποτελέσματα. Η πρώτη ομάδα του έργου του αφορούσε έρευνες επί των φυσικών σταθερών, μεταξύ των οποίων ήταν ο προσδιορισμός του ειδικού όγκου των αερίων, η μελέτη των συνθηκών υγροποίησης των αερίων, που το 1871 οδήγησε τον Άντριους στην ανακοίνωσή του για την έννοια της κρίσιμης θερμοκρασίας και πίεσης, και στη μελέτη των σχέσεων μεταξύ των τριχοειδών φαινομένων και της χημικής σύνθεσης. Μεγάλο ενδιαφέρον είχε η θεωρία (που σήμερα έχει εγκαταλειφθεί) για την προέλευση των πετρελαίων, τα οποία ο Μ. απέδιδε στην επίδραση του νερού στα μεταλλικά καρβίδια και η πρόταση του για την υπόγεια αεριοποίηση των ανθράκων, η οποία κατόρθωσε να κάνει οικονομικά εκμεταλλεύσιμα τα φτωχά κοιτάσματα άνθρακα (η ιδέα αυτή εφαρμόστηκε σε μερικές ανθρακοφόρες πηγές της πρώην ΕΣΣΔ). Η θεμελιώδης εργασία του Μ., με την οποία έχει συνδεθεί άρρηκτα το όνομά του στην ιστορία της χημείας, υπήρξε η ανακοίνωση του (1896) του νόμου περιοδικότητας των στοιχείων (περιοδικός πίνακας), που ήταν προϊόν πολυετούς μελέτης. Η ιδέα ότι η συμπεριφορά των στοιχείων υπακούει σε μία ορισμένη κανονικότητα δεν ήταν εντελώς νέα (αν και την είχαν ειρωνευτεί οι περισσότεροι χημικοί), αλλά ήταν ολοκληρωτικά νέα η ευφυής προσπάθεια να διατυπωθεί αυτή η κανονικότητα ως θεμελιώδης νόμος της φύσης, να διαταχτούν, με βάση τον νόμο αυτόν, όλα τα μέχρι τότε γνωστά στοιχεία και να προβλεφθεί, με τη βάση αυτή, η ύπαρξη και άλλων στοιχείων, η ανακάλυψη των οποίων σήμανε τον θρίαμβο της θεωρίας. Ειδικότερα ο Μ., με βάση τα ανεξήγητα κενά του πίνακα της περιοδικότητας των στοιχείων που αυτός συνέθεσε, μάντεψε την ανακάλυψη τριών στοιχείων (γάλλιο, σκάνδιο και γερμάνιο). Εκτός από την έρευνα και τη διδασκαλία της χημείας, ο Μ. ενδιαφέρθηκε και για άλλα προβλήματα της εποχής του, μεταξύ των οποίων η αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης στη Ρωσία.